Chyba każdy, kto pochodzi z Lubina i okolic wie, kim był i co zrobił Jan Wyżykowski. Jednak o Tadeuszu Zastawniku słyszało już znacznie mniej osób. Zbigniew Warczewski od lat próbuje podtrzymać pamięć o tym jednym z budowniczych Polskiej Miedzi. 16 marca, w 100. rocznicę urodzin pierwszego dyrektora naczelnego KGHM będzie kolejna okazja, by mówić o tym, co zrobił.
– Jest czwórka ludzi, dzięki którym jesteśmy tu i teraz, dzięki którym powstał Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy, łączący dwie branże: górniczą i hutniczą – podkreśla Zbigniew Warczewski, rady miejski, społecznik, w swoim czasie również współpracownik dyrektora Tadeusza Zastawnika.
– Jak większość zna nazwisko dyrektora Wyżykowskiego, który odwiercił złoże, od czego zaczęło się praktyczne zgłębianie możliwości dotarcia do niego, to o prof. Zwierzyckim słyszało już mniej osób. Po drodze jest jeszcze pan dyrektor Glazór. Był przez 14 lat dyrektorem firmy, która głębiła wszystkie szyby. Tylko dzięki temu można było osiągnąć złoże miedzi. To dzięki załodze PeBeKi możliwy był cały proces dotarcia do złoża i jego wykopanie. Zależy mi by całą czwórkę – czyli Wyżykowskiego, Zwierzyckiego, Zastawnika i Glazóra – wprowadzić do historii, patriotyzmu tego regionu i miasta. Chcę, by o tych budowniczych Polskiej Miedzi nie zapomniano – podkreśla Warczewski.
Od 2012 roku o Tadeuszu Zastawniku przypomina skwer przy ul. Konstytucji 3 Maja w Lubinie, który otrzymał jego imię. Inicjatorem nadania imienia był Zbigniew Warczewski.
– Pan dyrektor rozpoczął pracę na naszym terenie 1 sierpnia 1962 r., a ja przyszedłem do pracy 2 listopada 1963 r., więc przyszło mi dorastać i żyć w tym czasie, kiedy trwała budowa przez pana dyrektora. Uczestniczyłem od środka w tych wszystkich zmaganiach – wyjaśnia Zbigniew Warczewski.
Tadeusz Zastawnik w latach 60. stanął na czele całego KGHM. Jako dyrektor naczelny otrzymał zadanie poprowadzenia już nie tylko jednej kopalni, ale całego kompleksu przemysłowego, z górniczymi szybami, zakładami wzbogacania rudy, hutami i wieloma innymi podmiotami, niezbędnymi do sprawnego wydobywania i produkowania miedzi. Kierował kombinatem do 1975 r. Za stworzenie jednego z najważniejszych ośrodków przemysłowych w kraju otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Jest też Honorowym Obywatelem Miasta Lubina.
16 marca, w 100. rocznicę urodzin, Zastawnika na skwerze jego imienia o godzinie 11, odbędzie się wydarzenie upamiętniające tego budowniczego Polskiej Miedzi. – Serdecznie wszystkich zapraszam – zachęca do przyjścia mieszkańców Zbigniew Warczewski.
Z tej okazji poniżej publikujemy tekst napisany przez pana Zbigniewa przybliżający postać dyrektora Zastawnika. Zachęcamy do lektury.
Miedziowy biogram – dr inż. Tadeusz Zastawnik
Historia naszej Polskiej Miedzi rozpoczęła się po osiągnięciu otworem wiertniczym „Sieroszowice IG-1” warstwy rudy miedzi. Fakt ten był owocem długoletnich badań naukowych prowadzonych przez zespół pod kierownictwem dra inż. Jana Wyżykowskiego. Data 29 marca 1957 roku jest przyjmowana za początek tworzenia nowego regionu przemysłowego Polski – Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego.
Reaktywowanie kopalń Starego Zagłębia Miedziowego w okolicach Bolesławca nie zapewniało zapotrzebowania kraju na miedź. Początkiem tworzenia nowego zagłębia było powstanie w styczniu 1960 roku Zakładów Górniczych ZG Lubin, a w marcu tegoż roku Przedsiębiorstwa Budowy Kopalń Rud Miedzi do zagospodarowania obszaru górniczego. 19 listopada rozpoczęto głębienie pierwszego szybu L-III, którym było możliwe osiągnięcie odkrytego złoża.
Do roku 1962 były w głębieniu trzy szyby dla kopalni Lubin. Początek budowy Nowego Zagłębia w nieznanych i trudnych warunkach hydrogeologicznych był dramatyczny. Nowe szyby zgłębiane były w walce z górotworem, a częste awarie stopowały postęp robót i zwątpienie w całość ogromnej inwestycji.
Tadeusz Zastawnik rozpoczął pracę w Nowym Zagłębiu 1 sierpnia 1962 roku. Pod jego kierownictwem związane są najbardziej dramatyczne zdarzenia z budowy kopalni Lubin.
W okresie do 1964 roku trwała heroiczna praca górnicza zmagających się z przyrodą. Trzy głębione szyby kopalni Lubin stanowiły poważne zagrożenie dla realizacji całego przedsięwzięcia – budowy LGOM. Charyzmatyczna postawa dyrektora Zastawnika spowodowała przekonanie najważniejszych władz państwowych, że trudności są przejściowe…
Skuteczne wsparcie dla tych działań były efekty walki z nieprzyjazną przyrodą przez załogi górnicze PBKRM. Wsparciem tych działań była bezawaryjna równoległa budowa szybów dla kopalni Polkowice.
Po latach przyznano, że lokalizacja szybu dla kopalni Lubin była wadliwa i bez należytego rozpoznania warunków hydrogeologicznych. Od roku 1965 rozpoczęła się epoka spokojnego rozwoju infrastruktury LGOM-u. Był to czas budowy największego przedsiębiorstwa w kraju. Został rozbudowany organizm Kombinatu Górniczo-Hutniczego Miedzi z pełnym zabezpieczeniem poprzez organizację wielozakładową zapewniającą samodzielne funkcjonowanie miedziowego giganta.
W okresie 12 lat zarządzania przez dyrektora Zastawnika miedziowym kombinatem powstał nowy region gospodarczy Polski.
Tu wszystko było nowe, pierwsze i zdobywane doświadczenia w trakcie ich realizacji.
Najważniejsze zdarzenia, które zmieniły oblicze tej biednej, zaniedbanej części Polski to:
1. Uratowanie całej inwestycji dotyczącej budowy kopalń Nowego Zagłębia Miedzowego. Jeszcze i dzisiaj są wątpliwości, że to był czas „być albo nie być”… Nie byłoby nas i tego wszystkiego, co nas otacza na co dzień. Strach byłoby pomyśleć, gdyby wtedy zatrzymał się czas.
2. Tworzenie największego przedsiębiorstwa wielozakładowego w kraju.
3. Rozbudowa infrastruktury demograficznej i przemysłowej na obszarze Dolnego Śląska.
4. Budowa kopalń Lubin i Polkowice, które osiągnęły planową zdolność produkcyjną 24 kwietnia 1972 roku, 15 lat po odkryciu złoża miedzi. A także rozpoczęcie budowy kopalni Rudna i głębienie pierwszego szybu RI 16 lipca 1971 r. Po czterech latach – w sierpniu 1974 roku Zakłady Górnicze Rudna uzyskały status zakładu eksploatacyjnego.
5. Rozbudowa i unowocześnianie Huty Miedzi w Legnicy oraz budowa nowej huty Głogów I.
6. Powstanie prężnego regionu o nowej strukturze demograficznej. Zalety tych przemian to współczesna Legnica, nowy Lubin, miasto Polkowice i wielkomiejski Głogów.
7. Na bazie współpracy z Akademią Medyczną we Wrocławiu utworzono lecznictwo szpitalne dla pracowników miedzi.
8. Powstały szkoły ponadpodstawowe dla wychowania przyszłych kadr niezbędnych do funkcjonowania rozwijającego się regionu (technikum górnicze i hutnicze, budowlane, a nawet licea medyczne).
9. We współpracy z Akademią Górniczo-Hutniczą, Politechniką Gliwicką i Wrocławską – poprzez stypendia zakładowe – zapewniono dopływ specjalistów dla miedzi.
Nie sposób wymienić szczegółowo, ile dóbr zostało w LGOM-ie po aktywnej i efektywnej działalności dyrektora Zastawnika. Często używa się sformułowania, że był to pierwszy dyrektor kombinatu, który zbudował podstawy do funkcjonowania Polskiej Miedzi.
Podsumowanie, epilog z happy endem
W minionym czasie w różny sposób trafiały się materiały dotyczące działalności dyrektora Zastawnika i jego udziału w budowie LGOM-u.
W ostatnim opracowaniu na 60. urodziny Kombinatu wzmiankowano niewielkim akapitem jego postać. Według określenia byłego rektora AGH prof. Tadeusiewicza, powstał jedynie „papierowy pomnik” dyrektora Zastawnika.
Jedyną obszerną lekturę o tym niezwykłym człowieku stanowią albumy biograficzne opracowane przez red. Barbarę Foltę.
A we współczesnej historii i schedzie po dyrektorze jest pamięć uwieczniona materialnie:
• Honorowy Obywatel Miasta Lubina, 1975 rok,
• Skwer i obelisk z rudy miedzi w Lubinie, 2012 rok,
• Szyb SW-4 Kopalni Sieroszowice nosi imię dyrektora, 2013 rok.
W bieżącym roku – 100. rocznica urodzin Tadeusza Zastawnika jest okazją do przypomnienia twórcy Polskiej Miedzi.
Historia budowy i tworzenia struktury gospodarczej nowego regionu Polski – LGOM-u może być porównywalna z realizowana w okresie międzywojennym budowa portu Gdynia i Centralnego Okręgu Przemysłowego.
Za sprawą zarządu Kombinatu Polskiej Miedzi powstał bogaty scenariusz obchodów rocznicy twórcy LGOM-u. Dokładnie w dniu urodzin dyrektora 16 marca o godz. 11 na skwerze im. T. Zastawnika w Lubinie odbędzie się mityng górniczo-hutniczy współczesnej załogi tworzącej strukturę organizacyjną Polskiej Miedzi.
W imieniu własnym i w dowód pamięci zapraszam do udziału w tej podniosłej uroczystości.
Zbigniew Warczewski
Fot. TMZL