Współczesne media społecznościowe stały się nieodłącznym elementem życia nastolatków, którzy spędzają średnio 4 godziny i 12 minut dziennie w Internecie, co daje średnio dwa miesiące rocznie non stop bez snu! W skrajnych przypadkach, co ósma osoba poświęca na to aż osiem godzin dziennie. To alarmujące dane, które pokazują, jak wielką część życia młodych ludzi zajmują nowe technologie. Co gorsza, aż 65% nastolatków przyznaje, że w ich domach nie istnieją żadne zasady dotyczące korzystania z Internetu (Witkowska, 2019). Choć media społecznościowe pełnią ważną rolę dla nastolatków – pomagają nawiązywać i utrzymywać relacje z innymi, dostarczają rozrywki, pozwalają młodym ludziom wyrażać siebie, to niosą również poważne konsekwencje dla ich zdrowia psychicznego, szczególnie w kontekście poczucia własnej wartości.
Media społecznościowe, pełne idealnych wizerunków influencerów i celebrytów, sprawiają, że młodzież porównuje swoje życie z tymi wyidealizowanymi obrazami. Takie porównania, oparte na nierealistycznych normach piękna i sukcesu, prowadzą do przekonania, że ich życie jest mniej interesujące, a ciała – niedoskonałe. Młode osoby, których tożsamość dopiero się kształtuje, mogą czuć presję, by dostosowywać się do tych norm – często w destrukcyjny dla siebie sposób. Uwewnętrznienie tych oczekiwań i niemożność sprostania im, może skutkować frustracją, obniżoną samooceną, a w skrajnych przypadkach nawet zaburzeniami odżywiania (Bujarska, Koza, 2020).
W okresie dorastania nastolatki są szczególnie wrażliwe na opinie rówieśników, a media społecznościowe dają im nieustanną możliwość porównywania się z innymi. Potrzeba bycia ważnym w grupie, może powodować presję rówieśniczą, by uczestniczyć w określonych aktywnościach lub prezentować określony wizerunek. Zbyt silna koncentracja na tym, co myślą o nich inni, może prowadzić do problemów emocjonalnych oraz problemów z poczuciem tożsamości (Royal Society for Public Health, 2017).
Raport American Academy of Pediatrics z 2011 roku wskazuje, że młodsze osoby mają ograniczoną zdolność do skutecznego radzenia sobie z emocjami, co czyni je bardziej podatnymi na wpływ mediów społecznościowych. W rezultacie nastolatki, szukając akceptacji i uznania, często oceniają siebie przez pryzmat reakcji innych użytkowników Internetu – ilości „lajków” czy komentarzy. Z czasem może to prowadzić do powierzchownego oceniania swojej wartości na podstawie zewnętrznych reakcji, co sprzyja obniżeniu samooceny i uzależnieniu od opinii innych (American Academy of Pediatrics, 2011).
W obliczu tych zjawisk pojawiają się również dodatkowe wyzwania, takie jak fonoholizm (uzależnienie od telefonu) oraz FOMO (lęk przed przegapieniem), które stają się nieodłącznymi elementami korzystania z mediów społecznościowych. Nastolatki, spędzając nadmierną ilość czasu online, zaczynają traktować swoje urządzenia mobilne jako niezbędne narzędzia do funkcjonowania. Ciągłe sprawdzanie powiadomień, obawa przed ominięciem informacji dotyczących aktywności znajomych i chęć bycia na bieżąco, mogą prowadzić do problemów z koncentracją, obniżoną jakością snu i nadmiernym stresem. Lęk przed przegapieniem ważnych wydarzeń (FOMO) i lęk przed byciem pominiętym, prowadzi do poczucia, że życie online staje się ważniejsze niż to offline, co w efekcie osłabia poczucie własnej wartości. W takiej sytuacji nastolatki mogą próbować zredukować wartość swojego życia poza ekranem, traktując je jako mniej ważne niż to, co dzieje się w sieci (Witkowska, 2019).
Jak pomóc nastolatkom radzić sobie z wpływem mediów społecznościowych na poczucie własnej wartości?
-
Unikać krytykowania
Nadużywanie mediów społecznościowych przez dziecko to trudna sytuacja nie tylko dla niego, ale również dla rodziców. Kluczowe jest, by w odpowiedni sposób zareagować na problemy dziecka, unikając krytykowania go za każdą aktywność związaną z korzystaniem z mediów społecznościowych. Ciągłe uwagi i wyrzuty mogą pogłębić poczucie u dziecka, że jest niewystarczające, a efekt może być wręcz odwrotny do zamierzonego – nastolatek zacznie ukrywać przed rodzicami, ile czasu naprawdę i w jaki sposób spędza czas w Internecie.
-
Zamiast gróźb i zakazów, wprowadzić wspólne zasady dotyczące korzystania z nowych technologii
Próby kontroli, takie jak zakazy, groźby odłączenia Wi-Fi czy usunięcia kont na portalach społecznościowych, mogą być równie krótkotrwałe i nieskuteczne. Dziecko może poczuć się skrzywdzone i potraktowane niesprawiedliwie, co tylko zwiększy jego opór wobec rozwiązania problemu. Zamiast tego warto skupić się na wywołaniu u dziecka refleksji nad własnym zachowaniem, co osiągnąć można poprzez wspólne ustalenie zasad dotyczących korzystania z nowych technologii. Ważne jest, by te zasady dotyczyły nie tylko dziecka, ale całej rodziny. Przykładem takich zasad mogą być; strefy wolne od telefonów, odkładanie telefonów na godzinę przed snem lub wprowadzenie limitów korzystania z konkretnych aplikacji.
-
Zadbanie o bezpieczeństwo dziecka
Lęk przed „wypadnięciem z obiegu” skłania młodzież do intensywnego kreowania swojego wizerunku w mediach społecznościowych, co nie zawsze jest bezpieczne. Potrzeba pozytywnego odzewu może prowadzić do ryzykownych decyzji, jak udostępnianie informacji lub zdjęć, które mogą zaszkodzić reputacji nastolatka. Warto porozmawiać z dzieckiem o tym, jak chciałoby się prezentować w sieci i jakie cechy pokazać. Należy ustalić wspólne zasady dotyczące publikacji, takie jak unikanie zdjęć lub wpisów, które mogą być kontrowersyjne lub szkodliwe. Przypomnij dziecku o ustawieniach prywatności i zasadzie ograniczonego zaufania do osób poznanych tylko online (Witkowska, 2019).
-
Edukować i zachęcać do szukania aktywności poza ekranem
Warto edukować dziecko na temat konsekwencji nadmiernego korzystania z mediów społecznościowych, a także uświadamiać, że nie wszystko co jest widoczne w sieci, jest prawdą. Zdjęcia i posty przedstawione w mediach społecznościowych to często wyselekcjonowane momenty życia, tworzące wyidealizowaną wersję rzeczywistości, a nie pełny obraz codziennych doświadczeń i trudności. Dlatego warto uczyć młodzież, jak rozróżnić rzeczywistość od internetowej iluzji oraz jak radzić sobie z negatywnymi emocjami, które mogą pojawić się w wyniku porównań online. Ważne jest również uświadamianie, że prawdziwa wartość nie zależy od liczby „lajków” czy komentarzy, a od autentycznych relacji i doświadczeń. Zachęcenie dziecka do aktywności poza ekranem, mogą umożliwić mu nawiązywanie nowych relacji i budowanie poczucia własnej wartości na podstawie rzeczywistych osiągnięć. To przyczyni się do budowania stabilnej samooceny, opartej na rozwoju umiejętności oraz na zdolności radzenia sobie z trudnościami.
-
Zrozumieć potrzeby nastolatka
Najważniejsze to otworzyć się na punkt widzenia dziecka – zrozumienie, jakie potrzeby i emocje kierują jego nadmiernym korzystaniem z mediów społecznościowych, może pomóc w znalezieniu skutecznych rozwiązań. Często problemem może być poczucie osamotnienia, obawa przed wykluczeniem ze strony rówieśników lub potrzeba uzyskania akceptacji. Wysłuchanie dziecka sprawi, że poczuje się ono ważne i zauważone, a rodzic, który wykazuje prawdziwą chęć pomocy, zbuduje większe zaufanie, co sprzyja skutecznemu rozwiązywaniu problemu.
AUTOR: Zuzanna Szkrapko, psycholog DCZPDiM
