Multimedialne Centrum Informacji Zespołu Szkół w Rudnej zaprasza na XXXIII wystawę z cyklu „Ludzie z Pasją”. Ekspozycja pt. „Zaczarowany Świat Dziadków do Orzechów” to imponująca kolekcja Doroty Latawiec, mieszkanki Rudnej, nauczycielki z Zespołu Szkół im. Jana Pawła II. Cała ekspozycja liczy 94 drewniane figurki, są to: żołnierze, gwardziści, górnicy, strażacy, leśnicy, królowie, książęta i inne postacie bajkowe.
Pasję kolekcjonerską Pani Doroty zapoczątkował przypadkowo kupiony dziadek do orzechów, który stał się ozdobą i dekoracją na święta Bożego Narodzenia. Kiedy zaczęła zgłębiać swoją wiedzę o tych niesamowitych figurkach, postanowiła poszerzyć kolekcję o kolejnych 10 dziadków i tak do dziś zgromadziła ich 94 egzemplarze.
Z całej zgromadzonej serii, tylko jeden jest nowy, pozostałe z nich to dziadki, których dotychczasowi właściciele pozbyli się wyprzedając je m.in. na giełdzie. Pani Dorota najbardziej ceni te stare egzemplarze, gdyż ma świadomość, że każdy z nich ma odrębną historię, są to tzw. dziadki z duszą.
Dziadki do orzechów z wystawionej kolekcji to prawdziwe rękodzieło sztuki, a za najpiękniejsze uchodzą te z ruchomymi ustami, w które wkłada się orzech i zgniata przy pomocy dźwigni umieszczonej na plecach. Całą kolekcję wzbogacają jeszcze inne drewniane figurki, np. świeczniki czy kadzidełka. Marzeniem pani Doroty jest powiększenie kolekcji do 100 figurek i przekazanie pasji kolekcjonerskiej swojej córeczce Marcelince.
Wystawione dziadki do orzechów pochodzą z różnych rejonów Niemiec (m.in. Turyngii, Saksonii, Bawarii), bo też ojczyzną tego wynalazku oraz centrum produkcji dziadków do orzechów typu dźwigniowego, wykonywanych głównie z wykorzystaniem tokarki do drewna, są Góry Rudawskie w Saksonii. Pierwszą wytwórnię dziadków do orzechów uruchomił w 1870 roku Wilhelm Füchtner, i to właśnie on uznany został za ojca tego wynalazku. Jego wnuk do dziś w Seiffen kontynuuje ich produkcję – to już pięciopokoleniowa tradycja rodzinna.
Z czym kojarzy nam się dziadek do orzechów? Zwykle ze świętami Bożego Narodzenia, z choinką, mikołajem i prezentami. Bardzo ważną rolę odgrywa tutaj również orzech, który jest symbolem zdrowia, szczęścia, żywotności, sił witalnych, mądrości i obfitości wszelkich dóbr. Orzechy znane były już od starożytności, dawniej aby je rozbić używano kamieni, z czasem zaczęto je profilować i wykonywać z metali pierwsze dziadki do orzechów.
Dziadek do orzechów jest najczęściej przedmiotem gospodarczym, który jednak z uwagi na jego kształty i walory estetyczne należy zaliczyć do sztuki użytkowej. Nazwa jego pochodzi od figurek przypominających starszego człowieka, stąd właśnie nazwa dziadek do orzechów.
W okresie renesansu, a później baroku, dziadki do orzechów używane były w pałacach królewskich oraz na dworach możnowładców, rzeźbione przez wybitnych artystów przeważnie w jednym egzemplarzu, stanowiły małe dzieła sztuki. Oprócz tego, że wykorzystywano je zgodnie z ich przeznaczeniem, pełniły one również funkcję elementów wystroju wnętrz. Natomiast w okresie wiktoriańskim, na stołach angielskich pojawiły się różnorodne orientalne owoce, a podczas każdego przyjęcia jako deser podawane były orzechy.
Stąd też manufaktury produkujące sztućce dołączyły do swojej oferty pięknie zdobione dziadki do orzechów oraz szereg dodatkowych akcesoriów, takich jak wybieraczki do orzechów, łyżki do orzechów, ozdobne porcelanowe srebrne lub platerowane miseczki do kompletu. Modne stało się także wykonanie dziadków do orzechów na zamówienie, przyrząd ten zaczął stanowić podstawowy prezent gwiazdkowy, a rozwój turystyki, obejmujący również regiony tradycyjnego snycerstwa, spowodował szeroką produkcje dziadków, kupowanych przez odwiedzających jako pamiątki z podróży. Później zaczęły rozwijać się pasje kolekcjonerskie.
Z Polski XIX-wiecznej pochodzą nieliczne wzory drewnianych dziadków do orzechów. Z tego okresu zasłynął rejon Sudetów. W miejscowości Cieplice koło Jeleniej Góry w 1902 r. została założona szkoła snycerska, z której wywodzą się charakterystyczne style dziadków do orzechów. W okresie między I a II wojną światową – w wyniku akcji władz administracyjnych Galicji, mającej na celu zorganizowanie dodatkowych źródeł dochodów dla biednej ludności Wschodnich Karpat – rozwinięta została chałupnicza produkcja wyrobów ludowych. Wytwarzano m.in. dźwigniowo-kleszczowe haculskie dziadki do orzechów, wykonane w mosiądzu i zdobione miniaturowymi wkładkami z barwionego szkła lub kolorowymi kropelkami emalii.
Po II wojnie światowej prowadzono akcje wspierania sztuki ludowej i rozprowadzające jej wyroby poprzez sieć handlową sklepów „Cepelia”. Z tego okresu pochodzą dziadki np. śrubowe w kształcie głowy z otwartymi ustami, do których wkładany był łuskany orzech. Współcześni artyści rzeźbiarze produkują wyroby najczęściej z miękkiego drewna (brzoza, lipa), w formie figuralnych dźwigniowych dziadków, które charakteryzują się dużą pieczołowitością wykonania i dbałością o detale.
Ten prosty przyrząd był tematem licznych opracowań literackich i muzycznych. Jest głównym bohaterem bajki Ernsta Hoffmana popularnej na całym świecie, a widowisko baletowe „Dziadek o orzechów” z muzyką Piotra Czajkowskiego bywa często wystawiane na największych scenach opery i baletu.
Serdecznie zapraszamy do obejrzenia wystawy Doroty Latawiec, warto zabrać ze sobą dzieci, by pokazać im piękno dziadków do orzechów, ich różnorodność kształtów i kolorów. Wystawę można oglądać w godzinach pracy biblioteki.
Źródła: Pielok J.: Dziadki do orzechów: poradnik kolekcjonera. Gdynia, 2012.
W okresie wakacji biblioteka będzie czynna:
Pn 7.45 – 15.45
Wt 7.45 – 15.45
Śr 7.45 – 15.45
Cz 11.00 – 19.00
Pt 7.45 – 15.45