Coraz młodsze dzieci – nawet te, które nie skończyły jeszcze dwóch lat – regularnie mają kontakt ze smartfonami i tabletami. Wielu rodziców sięga po te urządzenia jako szybki sposób na zajęcie malucha i chwilę oddechu dla siebie. Według badania „Brzdąc w sieci” – przeprowadzonego przez Akademię Pedagogiki Specjalnej w Warszawie takie działania deklaruje od 75 do 90% polskich rodziców. Choć taka forma wsparcia może wydawać się wygodna, niesie ze sobą ryzyko poważnych, długoterminowych skutków dla rozwoju dziecka.
Niepozorne ekrany, realne ryzyko
Dzieci nie funkcjonują, jak dorośli – ich mózg znajduje się w fazie intensywnego rozwoju, a każdy bodziec z otoczenia wpływa na tworzenie się nowych połączeń nerwowych. To, z czym dziecko ma styczność w pierwszych latach życia, ma ogromne znaczenie dla jego przyszłości. Niestety, zbyt częste korzystanie z urządzeń ekranowych może działać na ten rozwój niekorzystnie.
Na co narażone są najmłodsze dzieci, korzystając ze smartfonów i tabletów?
Opóźnienia w rozwoju mowy
Małe dzieci, które zbyt wcześnie i zbyt długo korzystają z urządzeń elektronicznych, mają ograniczone możliwości kontaktu z żywym językiem. To właśnie interakcje z rodzicami – rozmowy, słuchanie ich głosu i odpowiadanie na pytania – są kluczowe dla prawidłowego rozwoju mowy. Wyniki badań sugerują, że nadmierne korzystanie z urządzeń mobilnych wiąże się z opóźnionym rozwojem języka u małych dzieci (Madigan i in., 2020).
Trudności z koncentracją i nadmierna pobudliwość
Szybkie zmiany obrazów, migające kolory oraz głośne dźwięki mogą nadmiernie pobudzać układ nerwowy dziecka. Gdy wraca ono do codziennej, spokojnej rzeczywistości, często nie potrafi się skupić, staje się niespokojne, impulsywne i rozproszone. Badania prof. Hui Li (2023) z Education University of Hong Kong pokazały, że nadmierna ekspozycja na smartfony i telewizję spowalnia pamięć roboczą, zmniejsza szybkość reakcji i może prowadzić do trwałych zmian neurologicznych.
Zaburzenia snu
Światło niebieskie emitowane przez ekrany wpływa na produkcję melatoniny – kluczowego hormonu snu. Nawet krótkie korzystanie z tabletu przed snem może utrudniać zasypianie i negatywnie wpływać na jakość snu dziecka.
Problemy emocjonalne
Małe dzieci zdobywają umiejętności empatii i wyrażania emocji poprzez obserwację dorosłych, kontakt wzrokowy oraz zabawę z innymi. Gdy jednak spędzają zbyt dużo czasu przed ekranem, tracą te cenne doświadczenia, co może prowadzić do problemów takich jak izolacja, trudności w nawiązywaniu relacji, wycofanie, a nawet agresja czy napady złości.
Zaniedbany rozwój ruchowy
Dziecko wpatrzone w ekran nie rusza się, nie ćwiczy mięśni ani zręczności. Zamiast aktywnej zabawy – tylko gest przesuwania palcem. To prowadzi do wad postawy, osłabienia mięśni i opóźnień w rozwoju motoryki.
Ryzyko uzależnienia
Smartfony i tablety łatwo wciągają dzieci. Kolory, dźwięki i szybka rozrywka sprawiają, że maluchy chcą spędzać przy ekranie coraz więcej czasu. To może prowadzić do uzależnienia.
Zarówno Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), jak i Amerykańska Akademia Pediatrii (AAP) zalecają, by:
• Dzieci poniżej 2 lat nie korzystały z ekranów.
• Maluchy w wieku 2–5 lat spędzały przed ekranem maksymalnie godzinę dziennie, zawsze pod opieką dorosłych.
• Zamiast tego zapewniać dzieciom kontakt z naturą, zabawy manualne, aktywność fizyczną, rozmowy i wspólne czytanie.
• DO CZASU EKRANOWEGO zalicza się korzystanie z wszystkich urządzeń ekranowych: tablet, telefon, telewizor, komputer czy konsola.
Jak chronić dziecko przed szkodliwym działaniem ekranów?
1. Daj dobry przykład
Dzieci uczą się przez obserwację – ogranicz korzystanie z telefonu w ich obecności. To podstawa – dla wielu z nas oczywista, a jednak bywa to punkt najtrudniejszy do realizacji.
2. Zachęcaj do zabawy bez ekranu
Puzzle, książki, wspólne gotowanie i spacery to świetne sposoby na rozwój malucha.
3. Ustal zasady korzystania z ekranów
Określ, kiedy i jak długo dziecko może oglądać bajki lub bawić się na urządzeniach. Zapewnij dostęp jedynie do rzetelnych, wartościowych i odpowiednich do wieku dziecka materiałów oraz stron internetowych stworzonych specjalnie z myślą o najmłodszych. Mogą to być treści stricte edukacyjne lub takie które skłaniają do aktywności fizycznej albo eksploracji przyrody czy otoczenia.
4. Unikaj ekranów podczas jedzenia, przed snem i w podróży
To ważne momenty, które mają szczególne znaczenie dla zdrowia i rozwoju dziecka…
◦ Czas posiłku to nie tylko moment na przyjmowanie pokarmu, ale też na budowanie relacji rodzinnych i rozwijanie umiejętności społecznych. Ekrany rozpraszają uwagę dziecka, ograniczają rozmowę przy stole i mogą prowadzić do nieświadomego jedzenia, co zwiększa ryzyko problemów żywieniowych.
◦ Korzystanie z ekranów wieczorem, szczególnie tuż przed snem, zakłóca produkcję melatoniny – hormonu odpowiedzialnego za sen. Czas przed snem – to odpowiedni czas na budowanie relacji, wyciszenie, czytanie czy krótką rozmowę.
◦ Choć ekran może wydawać się wygodnym „zajęciem” na czas podróży, warto wykorzystywać ten czas na rozmowę, zabawy słowne, obserwację otoczenia czy słuchanie audiobooków. To wspiera rozwój językowy, koncentrację i buduje więź między dorosłym a dzieckiem.
5. Dbaj o bezpieczeństwo
Warto zainstalować na używanych przez dzieci urządzeniach narzędzia kontroli rodzicielskiej. Umożliwiają one m.in. monitorowanie aktywności dziecka oraz blokowanie dostępu do stron internetowych i aplikacji zawierających niebezpieczne lub nieodpowiednie dla jego wieku treści.
Opinia eksperta:
– Każda minuta, którą dziecko spędza przed ekranem, to czas, który mogłaby zostać wykorzystany na rozwijanie jego podstawowych umiejętności i zdolności. Małe dzieci potrzebują rzeczywistych, namacalnych doświadczeń oraz bezpośredniego kontaktu z otoczeniem i ludźmi, ponieważ to właśnie te elementy mają kluczowe znaczenie dla ich prawidłowego rozwoju emocjonalnego, społecznego i intelektualnego. Słuchanie, rozmowa, wspólna zabawa i bliskość z rodzicem czy opiekunem pozwalają na budowanie więzi oraz uczą empatii, komunikacji i rozwiązywania problemów – podkreśla pani Elżbieta Kowalska, specjalista psychoterapii uzależnień w DCZPDM w Lubinie. – Żadna aplikacja czy gra na tablecie nie może zastąpić tych wartościowych interakcji. Wspólne chwile spędzone razem są najlepszą „aplikacją” dla mózgu dziecka, stymulującą jego rozwój na wielu płaszczyznach i tworzącą podstawy pod dalszą naukę oraz zdrowe relacje społeczne.
Elżbieta Kowalska, specjalista psychoterapii uzależnień w DCZPDM w Lubinie
Praktyczne źródła wiedzy dla rodziców:
Domowe Zasady Ekranowe – Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę:
Praktyczne poradniki dla rodziców stworzone w ramach kampanii „Pierwsze kroki w Cyberświecie”.
1. Poradnik dla rodziców i opiekunów dzieci w wieku przedszkolnym:
https://pierwszekroki.net/wazne/pomyslownik-na-trudne-sytuacje.pdf
2. Poradnik dla rodziców i opiekunów dzieci w wieku wczesnoszkolnym 7-9 lat:
https://pierwszekroki.net/wazne/pomyslownik-na-trudne-sytuacje-2.pdf
