Elektroniczna współpraca ZUS z urzędami pracy prowadzona jest już od jakiegoś czasu. Co oznacza dla osób bezrobotnych, a co dla pracodawców?
Co oznacza dla bezrobotnych?
Od 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w ramach elektronicznej komunikacji, zapewnia powiatowym urzędom pracy dostęp do usługi elektronicznej pod nazwą „raport ZUS-U3”. Raport ten przesyłany jest przez ZUS do urzędu co miesiąc i zawiera wykaz osób, u których wykryto zbieg tytułów ubezpieczeń w związku ze zgłoszeniem bezrobotnego do ubezpieczenia przez urząd pracy i przez innego płatnika w tym samym okresie, np. przez pracodawcę. Na podstawie otrzymanego raportu, urząd zobowiązany jest do wszczęcia postępowania wyjaśniającego, którego celem jest ustalenie z osobami bezrobotnymi i pracodawcami stanu faktycznego związanego z okresem bądź okresami ubezpieczenia. W przypadku ustalenia podjęcia pracy lub prowadzenia działalności gospodarczej przez osobę posiadającą status bezrobotnego, urząd pozbawia ją tego statusu.
W raportach tych znajdują się też osoby, które nienależnie pobrały świadczenia w postaci zasiłków dla bezrobotnych czy stypendiów z tytułu odbywanego stażu lub szkolenia. Tym osobom urząd wydaje decyzje o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych udostępnia urzędom pracy również inne usługi elektroniczne, na podstawie których pracownik rejestracji sprawdza, czy rejestrująca się osoba może uzyskać status bezrobotnego oraz prawo do zasiłku. Usługa ta nazywana jest „raportem ZUS-U1”. Natomiast usługa „raport ZUS-U2” zawiera informacje o osobach zarejestrowanych, które nie zgłosiły faktu podjęcia zatrudnienia, rozpoczęcia działalności gospodarczej lub zgłosiły to, ale z inną datą niż jej faktyczne podjęcie. Oprócz zatrudnienia występują też inne okoliczności powodujące utratę statusu bezrobotnego, np.: pobieranie zasiłku chorobowego po ustaniu zatrudnienia czy pobieranie świadczeń z opieki społecznej. Każdy tego typu przypadek jest odnotowany w ZUS i w konsekwencji trafia do urzędów pracy. Pobranie tego raportu pozwala urzędowi na bieżąco weryfikować uprawnienia poszczególnych osób.
A co dla pracodawców?
Każda działalność gospodarcza, czyli wszelka działalność produkcyjna, usługowa lub handlowa prowadzona w celach zarobkowych, wiąże się z występowaniem różnego rodzaju ryzyk (zakłada się bowiem, że ma być ona zyskowna, jednak ostatecznie może przynosić straty). Ryzyka związane z działalnością gospodarczą to m.in. możliwość wystąpienia niepowodzenia, a w szczególności możliwość zaistnienia zdarzeń niezależnych od działającego podmiotu, a które odbierają działaniu tego podmiotu, zupełnie lub częściowo skuteczność i ekonomiczność.
Ryzyka te występują również przy zatrudnianiu pracowników przy wsparciu urzędu pracy. Pracodawca decydując się na zawarcie umowy cywilno-prawnej o refundację części kosztów związanych z zatrudnieniem deklaruje, że współfinansowane przez urząd miejsce pracy utrzyma przez czas określony w zawartej umowie.
W przypadku refundacji części kosztów zatrudnienia osób do 30. roku życia (ta forma wsparcia obowiązywała w latach 2016 – 2017, obecnie trwają zawarte w tym czasie umowy) oraz utworzenia miejsca pracy w ramach doposażenia lub wyposażenia tego stanowiska pracy przez urząd – są to dwa lata, przez jakie należy utrzymać miejsce pracy. W przypadku dofinansowania zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych okres utrzymania miejsca pracy wynosi od 10 do 31 miesięcy. Ryzyko to może wynikać z faktu, że kierowani przez urząd kandydaci (spełniający kryteria określone w zawartej umowie) nie spełnią jego oczekiwań. Ryzykuje również – z uwagi na sytuację na lokalnym rynku pracy i niską stopę bezrobocia – że kandydatów spełniających jego oczekiwania będzie coraz trudniej znaleźć.
Urząd nie ma wpływu na postawę etyczną i chęci do pracy zarejestrowanych osób, ani na ich oczekiwania płacowe. Brak odpowiednich kandydatów (w rozumieniu Pracodawcy) rodzi ryzyko zwrotu otrzymanej refundacji. Warto zauważyć, że takie sytuacje w urzędzie obserwowane są coraz częściej, tzn. urząd kieruje do pracy osoby spełniające wymogi zawarte w podpisanej z pracodawcą umowie, lecz pracodawcy nie są zainteresowani ich zatrudnieniem z różnych powodów (leżących najczęściej po stronie kierowanego kandydata). Urzędowi przy niskiej stopie bezrobocia coraz trudniej uzupełnić zwolnione miejsca pracy.
Zdarza się, że pracodawcy nie informują urzędu o zwolnionym miejscu pracy, a co za tym idzie nie wywiązują się z obowiązku zatrudnienia kolejnej osoby bezrobotnej na zwolnione miejsce. Urząd pracy – w ramach monitoringu zawartych umów – sporządza raporty ZUS U1, na podstawie których jest w stanie łatwo i szybko ustalić, że dana osoba u kontrolowanego pracodawcy została wyłączona z ubezpieczeń społecznych, co równoznaczne jest z jej zwolnieniem. Wówczas pracodawcy mogą oczekiwać wezwania do złożenia wyjaśnień w sprawie, a w konsekwencji do uzupełnienia zwolnionego miejsca pracy lub do zwrotu wypłaconych refundacji.
Autorzy: Bożena Głowińska i Piotr Bodaj/PUP w Lubinie